خنثی سازی تحریم ها در آن سوی مرزها؛ کوبا کانالی جذاب برای فروش مشتقات نفتی ایران
با امضای توافقات نفتی میان ایران و کوبا و امکان صادرات نفت خام ایران به این کشور با هدف تبدیل به مشتقات نفتی و فروش آن در بازارهای بین المللی اقتصاد کشور در برابر آسیب های تحریم بسیار مقاوم تر می شود.
بازار؛ گروه بین الملل: اخیرا در پی سفر رئیس جمهوری کوبا به ایران میگل دیاز کانل، تهران و هاوانا هفت سند همکاری در حوزه های مختلف از جمله انرژی به امضا رسانده اند. به این ترتیب ایران که با فشارهای غربی در خصوص فروش نفت خام روبرو است، می تواند از کانال پالایشگاه های نفتی کوبا، مشتقات نفتی، میعانات گازی و محصولات پتروشیمی تولید کرده و این محصولات را که ذیل تحریم قرار نمی گیرند در بازارهای بین المللی به فروش برساند و به این ترتیب به نوعی علاوه بر ارزآوری، در جهت دور زدن تحریم ها گام بردارد.
ابراهیم رئیسی در طی دیدار اخیر با همتای کوبایی خود با تأکید بر ضرورت فعال شدن فوری کمیسیون مشترک دو کشور برای پیگیری مذاکرات و تفاهم های انجام شده، توسعه همکاری های تجاری و اقتصادی تهران و هاوانا را در خنثی سازی تحریم ها مؤثر دانسته است. خرداد ماه سال جاری نیز موضوع بازسازی پالایشگاه سینفوئگوس کوبا با ظرفیت ۶۵ هزار بشکه مطرح شد و در پی سفر مقامات کوبایی به ایران و مذاکرات صورت گرفته، احتمال ورود ایران به این حوزه افزایش پیدا کرده است.
در دولت سیزدهم سیاست بازار سازی در حوزه نفت در کانون توجه قرار گرفته است و جواد اوجی وزیر نفت در سفر اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۱ به ونزوئلا، ۸ قرارداد و تفاهم نامه بین تهران و کاراکاس در حوزه نفت و کشاورزی به امضا رساند که از جمله مهم ترین آن، قرارداد ۱۱۰ میلیون یورویی بازسازی و تعمیرات اساسی پالایشگاه ال پالیتو ونزوئلا بود که منجر به صادرات ۱۰۰ هزار بشکه نفت ایران به این پالایشگاه فراسرزمینی شد. بعد از اجرای این قرارداد، رویترز در گزارشی اعلام کرد که ایران در حال افزایش عرضه نفت خام خود به ونزوئلا است و ماهانه ۴ میلیون بشکه نفت به پالایشگاه‌های این کشور صادر می کند. بعد از به ثمر نشستن تلاش های ایران در بازارسازی نفت با روش خرید تقاضا در پالایشگاه ال پالیتو، گام های بعدی شامل آمادگی برای سهام داری در پالایشگاه های فراسرزمینی در کشورهای آمریکای لاتین است.
حضور گسترده ایران در پروژه های فراسرزمینی
هر چند که دولت سیزدهم روی ساخت پالایشگاه های فراسرزمینی برای دور زدن تحریم ها و فروش بیشتر نفت تاکید دارد، اما نگاهی به تاریخچه نفتی ایران نشان می دهد که صنعت نفت کشور پیش تر با این پروژه ها اجین بوده است. طبق گفته های فریدون اسعدی، دبیر اتحادیه صادرکنندگان فرآورده های نفت، گاز و پتروشیمی بزرگترین پالایشگاه نفت خام در کره جنوبی متعلق به ایران بوده است. در آفریقای جنوبی و هندوستان هم یکی از شرکت های نفتی ایرانی وارد حوزه سرمایه گذاری در حوزه پتروشیمی و پالایشگاهی شده بود. بر اساس اظهارات وی، در سال های بعد از انقلاب ایران توانست پالایشگاه های به روز و مجهزی را در اصفهان، شازند عراق، بندرعباس و استان هرمزگان را با مشارکت شرکت های خارجی احداث کند و در حال حاضر از دانش فنی بالایی از ساخت تجهیزات برخوردار و به طوری که می تواند ۶۰ الی ۶۵ درصد ماشین آلات مورد نیاز در یک پالایشگاه را با ساخت داخلی تامین کند.
در حال حاضر پس از تجربه تجهیز و ساخت پالایشگاه در ونزوئلا و بازسازی ۱۷ پالایشگاه دیگر، علی شاهوردی مدیر هماهنگی تعمیرات پالایشگاه‌های فرا سرزمینی از دومین پالایشگاهی که در آن کار بازسازی آن در دست اقدام است خبر داده و گفته؛ این پالایشگاه ۱۲۰ هزار بشکه‌ای حمص سوریه است که کارهای قراردادی آن مشابه پالایشگاه ال‌پالیتو در حال تنظیم است. این مساله به معنای آن است که ایران به قدری در دانش فنی ارتقا پیدا کرده که امکان بازسازی پالایشگاه سایر کشورها را نیز دارد.
به گفته وی پالایشگاه ال‌پالیتو در ونزوئلا، نخستین پالایشگاه فرا سرزمینی بود که ایران در آن حضور پیدا کرد. مجموع ظرفیت پالایشی ونزوئلا ۱.۳ میلیون بشکه است و ایران در گام اول بازسازی و نوسازی پالایشگاه ۱۴۰ هزار بشکه‌ای ال‌پالیتو را برعهده گرفت. پیشرفت فیزیکی این طرح حدود ۸۷ درصد است.
همچنین ابتدای سال گذشته، به طور همزمان دو قرارداد بازسازی پالایشگاه ال‌پالیتو و صادرات نفت و میعانات گازی ایران به ونزوئلا امضا شد و بدین ترتیب ماهانه ۲ الی ۳ میلیون بشکه نفت ایران به این کشور صادر می‌شود که هم‌اکنون نیز در حال انجام است. در گام بعدی بازسازی پالایشگاه کاردون در ونزوئلا آغاز خواهد شد. باید دقت داشت که این پالایشگاه ها در کشورهای همسو با سیاست های ایران واقع شده و حضور در پالایشگاه های فرا سرزمینی علاوه بر فروش نفت خام، منجر به صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران نیز می‌شود. به بیان دیگر ایران با تعمیرات پالایشگاه‌های خارجی و احیای ظرفیت آنها، ابتدا تجهیزات و سپس نفت خود را به آن کشور می‌فروشد. ایران با فراهم شدن شرایطی، در سود پالایشی نفت نیز سهیم خواهد بود.
به نظر تحلیل یگران اقتصادی، سرمایه گذاری و مشارکت در ساخت پالایشگاه‌های فرا سرزمینی چند دستاورد مهم برای کشور به دنبال دارد و می‌تواند راهی برای دور زدن تحریم ها یا همان تحریم زدایی باشد و در کنار این مسائل ایران در شرایطی که مشکل ناترازی بنزین دست و پنجه نرم می‌کنند از وارد کننده بنزین به صادر کننده آن تبدیل شود
به نظر تحلیل یگران اقتصادی، سرمایه گذاری و مشارکت در ساخت پالایشگاه‌های فرا سرزمینی چند دستاورد مهم برای کشور به دنبال دارد و می‌تواند راهی برای دور زدن تحریم‌ها یا همان تحریم زدایی باشد و در کنار این مسائل ایران در شرایطی که مشکل ناترازی بنزین دست و پنجه نرم می‌کنند از وارد کننده بنزین به صادر کننده آن تبدیل شود.
سرمایه گذاری و مشارکت در ساخت پالایشگاه‌های فرا سرزمینی چند دستاورد مهم برای کشور به دنبال دارد و می‌تواند راهی برای دور زدن تحریم‌ها یا همان تحریم زدایی باشد و در کنار این مسائل ایران در شرایطی که مشکل ناترازی بنزین دست و پنجه نرم می‌کنند از وارد کننده بنزین به صادر کننده آن تبدیل شود.
پیوندهای نفتی مستحکم میان ایران و کوبا
پالایشگاه های ایران از قابلیت استخراج و پالایش نفت برخوردار هستند، اما تحریم های آمریکا سبب انزوای ایران از بازار جهانی شده و ایران در نهایت در فروش نفت خام خود با چالش های فراوانی روبرو است. اما با تعمیق همکاری های نفتی و پتروشیمی میان ایران و کشورهای آمریکای لاتین که آن ها نیز تحت تحریم های شدید آمریکا هستند و دشمنی سیاسی با آمریکا ساختار حکومتی آن ها را به ایران نزدیک کرده است می تواند در جهت دور زدن تحریم ها برای هر دو طرف استفاده شود.
همکاری های نفتی ایران و ونزوئلا در برهه ای از زمان سبب ارسال نفت ایران به مناطق مختلف جهان از طریق کاراکاس شد، اما ایران نیز این اقدام ونزوئلا را بی پاسخ نگذاشت. در سال ۲۰۰۰ و بحبوحه اعتصاب مدیران میانی و ارشد در شرکت «Petroleos de Venezuela» (شرکت نفت ونزوئلا) که از سوی آمریکا طراحی شده بود و هدف آن تلاش برای سرنگونی «هوگو چاوز» رئیس جمهور فقید ونزوئلا بود. در آن زمان راه اندازی مجدد تاسیسات نفتی این کشور آمریکای لاتین به شکل مهندسی معکوس و به دست متخصصان ایرانی سبب ناکام ماندن واشنگتن در درگیر کردن چاوز در یک مشکل عمیق شد.
در خصوص کوبا نیز وضعیت به همین شکل است. با توجه به نزدیکی سیاسی تهران و هاوانا، ایران می تواند در این زمینه شریک قابل اعتمادی برای هاوانا باشد و با توسل به همکاری های نفتی به شکل ارسال نفت به این کشور با هدف تبدیل به مشتقات نفتی، فروش آن ها در بازارهای بین المللی و خنثی کردن تحریم ها می تواند شراکتی ایمن با کوبا را در زمینه انرژی رقم زند.
کوبا چهار پالایشگاه دارد که همه آنها متعلق به شرکت دولتی نفت و گاز کوبا پترولئوس است. بر اساس گزارش OGJ، مجموع ظرفیت تقطیر نفت خام در ژانویه ۲۰۲۰، ۱۳۴۲۰۰ بشکه در روز بود. دومین پالایشگاه بزرگ از چهار پالایشگاه، نیکو لوپس، دارای ظرفیت تقطیر نفت خام ۳۶۴۰۰ بشکه در روز است. پالایشگاه Cienfuegos در سال ۲۰۰۷ به دلیل توافق بین شرکت دولتی کوبا پترولئو (Cupet) و PdVSA احیا شد. این پالایشگاه تنها نفت خام ونزوئلا را پردازش می کند و ظرفیت ۶۵۰۰۰ بشکه در روز دارد.
پالایشگاه سینفوئگس کوبا یک تأسیسات مربوط به دوران شوروی سابق است که برای استفاده از نفت خام روسیه پیکربندی شده که بعداً توسط شرکت نفت ونزوئلا برای تبدیل روزانه ۶۵ هزار بشکه نفت ونزوئلا به محصولات پالایش شده برای بازار داخلی و صادرات کوبا ارتقا یافت. این پالایشگاه حاصل سرمایه گذاری مشترک کوبا و ونزوئلا است، اما از آگوست ۲۰۱۷، پالایشگاه سینفوئگوس به عنوان یک نهاد کاملا دولتی کوبا فعالیت می کند که هم اکنون به دلیل فرسودگی توان عملیاتی این پالایشگاه به ۴۰ هزار بشکه کاهش یافته است. این در حالی است که ایران که پیش تر بازسازی پالایشگاه در پروژه های فراسرزمینی را در کارنامه خود دارد می تواند با تجهیز و نوسازی این مجتمع نفتی نسبت به صادرات محصولات و مشتقات نفتی خود نیز اقدام کند. بر اساس تفاهم نامه های امضا شده میان ایران و کوبا طی سفر اخیر میگل دیاز مقرر شده ایران برای نوسازی زیرساخت های انرژی کوبا وارد عمل شود.
سرمایه گذاری و ساخت پالایشگاه در سایر کشورها یکی از راه‌های دور زدن تحریم ها به شمار می‌آید چرا که نفت کشور در این پالایشگاه‌ها پالایش می‌شود و سپس فرآورده تولید شده به فروش می‌رسد، به این طریق می توان فرآورده‌های نفتی را محصولات تحریم ناپذیر قلمداد کرد
سرمایه گذاری و ساخت پالایشگاه در سایر کشورها یکی از راه‌های دور زدن تحریم ها به شمار می‌آید چرا که نفت کشور در این پالایشگاه‌ها پالایش می‌شود و سپس فرآورده تولید شده به فروش می‌رسد، به این طریق می‌توان فرآورده‌های نفتی را محصولات تحریم ناپذیر قلمداد کرد. شاید برای همین است که پس از تجربه تجهیز و ساخت پالایشگاه در ونزوئلا، ایران در نظر دارد که ۱۷ پالایشگاه دیگر را بازسازی کند. این مساله به آن معناست که کشور ما از دانش فنی کافی برای چنین اقدامی برخوردار است.
یکی موارد اساسی برای بی اثر کردن تحریم های نفتی تغییر رویکرد از خام فروشی به سمت فرآورده فروشی و تولید محصولات نهایی و ایجاد ارزش افزوده بیشتر در مسیر کاهش وابستگی کشور به نفت خام است که ایجاد و احداث پتروپالایشگاه‌ها و تبدیل نفت به فرآورده‌های متعدد یکی از راهکارها است؛ بنابراین احداث این پالایشگاه های فرا سرزمینی خود می تواند در این حوزه مؤثر باشد چرا که احداث پالایشگاه های جدید در کشور به دلیل بالا بودن هزینه ها و مدت زمان ساخت آن در شرایط فعلی تأثیر چندانی بر استفاده از نفت به شکل ظرفیت کامل نخواهد داشت.
با به روز رسانی پالایشگاه های نفتی خصوصا در مورد کشورهای آمریکای لاتین چون ونزوئلا که نفت فوق سنگین دارند می‌توان با استفاده از میعانات گازی کشور همکاری های نفتی در سطوح بالاتر رقم زد و نسبت به فروش محصولات پتروشیمی و مشتقات نفتی اقدام کرد.
شاید این سوال وجود داشته باشد که ساخت و سرمایه گذاری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی چه آورده‌ای برای ایران دارد، بازسازی و سرمایه گذاری در پالایشگاه های خارجی می تواند راهگشای مبادلات بین المللی نفتی و ایجاد ارزش افزوده باشد البته علاوه بر آن تضمینی برای صادرات خدمات فنی و مهندسی به سایر کشورها از طریق این کشورها باشد البته موضوعی که مزید بر علت است و ساخت پالایشگاه فراسرزمینی را حائز اهمیت می‌کند یکی صادرات تضمین شده نفت خام است و دیگری شراکت در خروجی پالایشگاه ها است که این امر می‌تواند به افزایش تولید بنزین کمک کرده و ایران را از وارد کننده به صادر کننده بنزین و فرآورده‌های نفتی تبدیل کند.