کارواشتغال از بازار؛ گروه بین الملل: ارمنستان و جمهوری آذربایجان توافق کردند که پس از سه دهه مناقشه بر سر کنترل منطقه قره‌باغ کوهستانی، «اقدام‌های مشخصی» را برای تقویت اعتماد و آرامش میان دو کشور انجام دهند.

بر اساس بیانیه مشترکی که روز پنج‌شنبه هفت دسامبر پس از گفتگوهای دولت‌های دو کشور منتشر شد، ایروان و باکو بر قصد خود برای عادی‌سازی روابطشان تاکید کردند.

ارمنستان و جمهوری آذربایجان همچنین توافق کردند که باکو ۳۲ اسیر ارمنستانی را آزاد کند و ایروان هم در مقابل، دو اسیر آذربایجانی را آزاد کند که نهایی نیز شد.

تنش‌ها در قفقاز از زمان عملیات برق‌آسای جمهوری آذربایجان در بازپس‌گیری منطقه قره‌باغ کوهستانی در ماه سپتامبر به بالاترین حد خود رسید.

جمهوری آذربایجان پس از این حمله توانست حاکمیت خود را در این منطقه تثبیت و پرچم خود را در شهر خانکندی (استپاناکرت)، مرکز قره‌باغ برافرشته کند.

ایروان باکو را متهم کرد که با «خشونت» باعث کوچ اجباری و آوارگی هزاران نفر از ساکنان ارمنی منطقه قره‌باغ و پاکسازی قومی در این منطقه شده است، اتهامی که باکو آن را رد می‌کند.

تخمین زده می‌شود که بیش از ۱۰۰ هزار نفر از ۱۲۰ هزار ارمنی ساکن قره‌باغ در پی حمله جمهوری آذربایجان به این منطقه به ارمنستان گریخته باشند.

منطقه‌ جدایی‌طلب قره‌باغ که بدنبال فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی اعلام استقلال کرد، تحت حاکمیت باکو بود اما این حاکمیت با پیروزی ارمنستان در جنگ با جمهوری آذربایجان از این کشور سلب شد، اتفاقی که به بیش از سه دهه مناقشه میان باکو و ایروان دامن زد.

اینک بر اساس بیانیه روز پنج‌شنبه ارمنستان و جمهوری آذربایجان، دو کشور به بحث در مورد «اقدام‌های اعتمادساز» برای ایجاد آرامش میان خود ادامه خواهند داد. ایروان و باکو همچنین در بیانیه مشترک خود خواستار حمایت بین‌المللی از تلاش‌های خود در این خصوص شدند.

در همین زمینه، شارل میشل، رئیس شورای اروپا از توافق جدید ارمنستان و جمهوری آذربایجان به عنوان «یک گام بزرگ» استقبال کرد.

اگرچه گفتگوهای صلح میان ایروان و باکو در ماه‌های گذشته که به طور جداگانه توسط روسیه، اتحادیه اروپا و آمریکا برگزار شده، پیشرفت چندانی نداشته است اما رهبران ارمنستان و جمهوری آذربایجان ابراز امیدواری کرده‌اند که توافقنامه صلح جامع میان دو کشور تا پایان سال میلادی امضا شود.

در خصوص این موضوع خبرنگار بازار گفتگویی با پروفسور شیرین هانتر عضو شورای روابط خارجی آمریکا انجام داده است که در ادامه می آید.

هانتر متخصص مسائل سیاسی ایران، خاورمیانه و اسلام سیاسی است. تا پیش از انقلاب ۵۷ ایران، هانتر عضو وزارت امور خارجه ایران بوده‌است و پس از آن به ایالات متحده مهاجرت نمود. وی به زبان‌های فارسی، انگلیسی، فرانسه و ترکی مسلط است. وی همچنین عضو شورای روابط خارجی امریکاست. کتاب «روابط ایرانی-عربی، فرایندهای تنش و سازگاری» از جمله کتابهای متأخر هانتر است. این کتاب تلاشی برای فهم و درک بهتر تاثیرات رقابت‌های فرهنگی، مدرنیزاسیون (نوگرایی)، اختلافات قومی و مذهبی، دولت‌سازی، نقش قدرت‌های بزرگ و سیستم سیاسی بین‌المللی بر روابط ایرانیان و اعراب طی هفت دهۀ گذشته است.

با توجه به عدم تمایل روسیه به حمایت از ارمنستان با کمک های نظامی و دیگر کمک ها، به علاوه تمایل کشورهای غربی برای جلوگیری از بی ثباتی بیشتر در قفقاز جنوبی، ارمنستان نمی توانست به خصومت با آذربایجان ادامه دهد

*جمهوری آذربایجان و ارمنستان اعلام کرده اند که به زودی توافقنامه صلح بین آنها برای تبادل اسرا و عادی سازی روابط سیاسی منعقد خواهد شد. دلایل توافق احتمالی بین آنها چیست؟

با توجه به عدم تمایل روسیه به حمایت از آن با کمک های نظامی و دیگر کمک ها، به علاوه تمایل کشورهای غربی برای جلوگیری از بی ثباتی بیشتر در قفقاز جنوبی، ارمنستان نمی توانست به خصومت با آذربایجان ادامه دهد. باکو در این میان به هدف اصلی خود که بازگشت استان های از دست رفته خود از جمله قره باغ کوهستانی بود، دست یافت. علاوه بر این، با مشاهده فرار گسترده ارامنه قره باغ، کشورهای غربی مجبور شدند آذربایجان را از تسخیر بیشتر برحذر دارند. با این حال، عادی سازی کامل بین ارمنستان و آذربایجان به زمان نیاز دارد.

*به نظر می رسد جمهوری آذربایجان از مواضع اولیه خود پس از جنگ قره باغ در سال ۲۰۲۰ کوتاه آمده است. کاهش حمایت اسرائیل از باکو در نتیجه جنگ غزه و افزایش حمایت آمریکا و فرانسه از ارمنستان دلیل این موضوع عنوان شده است. ارزیابی شما چیست؟

واضح است که با درگیری های جاری در غزه، اسرائیل بر قفقاز تمرکز نکرده است. همچنین، همانطور که در بالا ذکر شد، فرار گسترده ارامنه از قره باغ، کشورهای غربی را بر آن داشت تا باکو را نسبت به تسخیر بیشتر برحذر دارند. اثر ترکیبی این عوامل به حرکت صلح بین دو کشور کمک کرد.

*باکو و آنکارا پس از مواضع اولیه در مورد ساخت کریدور زنگزور و مخالفت شدید ایران، توافق کردند که از طریق ایران ارتباط برقرار کنند. به نظر شما ممکن است دوباره موضوع کریدور زنگزور توسط آنها مطرح شود؟

ترکیه و آذربایجان ادعاهای بلندمدت انحرافی نسبت به ایران دارند. ترکیه می خواهد از طریق زمین به سایر جمهوری های ترک در آسیای مرکزی متصل شود. بنابراین موضوع کریدور دور زدن ایران همواره در دستور کار آنها باقی خواهد ماند. این که آیا آنها در آینده این کار را دنبال خواهند کرد به قدرت اقتصادی و نظامی ایران و موقعیت بین المللی آن بستگی دارد. اگر ایران در سطح بین المللی منزوی و تحت تحریم نبود، نه آذربایجان و نه ترکیه نمی توانستند چنین سیاست هایی را دنبال کنند.

ارمنستان نیز مانند سایر کشورها از ایران برای اهداف خود استفاده کرده است. اگر ایران نتواند آنچه را که می خواهد به ارمنستان ارائه دهد، ایروان نیز به کشورهای قدرتمندتر دیگر روی خواهد آورد. مشکلات ایران با غرب، به علاوه این واقعیت که بیشتر توجه ایران بر مسئله اعراب و اسرائیل متمرکز شده و عدم توجه کافی به قفقاز، میدان را برای رقبا و رقبای منطقه ای تهران به ویژه ترکیه باز گذاشته است.

ارمنستان کشور کوچک و ضعیفی است و توانایی تامین امنیت خود را ندارد

*کاهش حمایت روسیه از ارمنستان، نخست وزیر نیکول پاشینیان را وادار به بازنگری در قراردادهای مرزی با روسیه کرده است. حتی صحبت هایی در مورد خروج از پیمان امنیت جمعی از سوی ایروان وجود داشت. به نظر شما این اقدامات اجرایی خواهد شد؟ اگر چنین است، چه پیامدهایی برای ایران دارد؟

همیشه دو اردو در ارمنستان وجود داشته است. یک اردوگاه طرفدار روسیه و دیگری طرفدار غرب بوده است. دومی ها همیشه ادعا کرده اند که ارمنستان در صورت داشتن روابط نزدیکتر با غرب می تواند از نظر اقتصادی و در غیر این صورت توسعه بیشتری پیدا کند. پاشینیان متعلق به اردوگاه غرب است. علاوه بر این، روسیه به ویژه پس از آغاز جنگ اوکراین به ارمنستان پشت کرد. این به ارمنستان نشان داد که نمی تواند به مسکو تکیه کند. با توجه به آنچه اتفاق افتاده است، ایروان می تواند تصمیم بگیرد که از سازمان امنیتی تحت حمایت روسیه خارج شود و روابط نزدیک تری با ناتو و ترکیه برقرار کند. ارمنستان کشور کوچک و ضعیفی است و توانایی تامین امنیت خود را ندارد. با توجه به مواضع روسیه، غرب تنها گزینه عملی ایروان باقی مانده است.

* در خصوص کاهش نفوذ روسیه در قفقاز، تحولات آینده این منطقه و تأثیر آن بر ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟

همانطور که همیشه گفته ام، روابط ایران با روسیه تا حد زیادی یک طرفه بوده است. روسیه در گذشته از گسترش روابط ایران و ارمنستان در زمینه انرژی و حمل و نقل جلوگیری می کرد، زیرا می خواست ایروان را به خود وابسته نگه دارد. به طور خلاصه، مسکو نیز خواستار محدود نگه داشتن نفوذ ایران در قفقاز بوده است. اگر ارمنستان بخواهد به اردوگاه غرب بپیوندد، موقعیت ایران بیشتر تضعیف خواهد شد. ایران نمی تواند روی روسیه برای حفظ موقعیت اصلی خود حساب کند. ایران نیاز به تنظیم مجدد سیاست های بین المللی و منطقه ای خود دارد.