چرا باید مهارت فن بیان خود را تقویت کنیم؟ (جریان سازی)

کارواشتغال به گزارش ایسنا، یکی از آموزش‌های متعددی که معاونت آموزش جهاد دانشگاهی در جهت توانمندسازی و اشتغالزایی برای نسل جوان جامعه مورد توجه قرار داده است، «فن بیان» و قدرت سخنوری است که با استقبال چشمگیر مخاطبان روبه‌روست و تاکنون چندین دوره از آن در قالب دوره‌های مقدماتی، پیشرفته و کارگاهی با موفقیت به پایان رسیده است.

برای اطلاع از چیستی و چرایی مهارت فن‌بیان و سخن‌وری، کارکردهای آن و لزوم یادگیری این مهارت اجتماعی با امیر بیک، مدرس دانشگاه، گوینده و مجری، کارشناس ارشد مدیریت منابع انسانی هم‌صحبت شدیم که تاکنون قریب به سی دوره فن‌بیان و سخنوری را در مراکز علمی، فرهنگی، آموزشی، دانشگاهی و تربیتی استان قزوین برگزار کرده است.

یک تعریف خلاصه و ساده از فن بیان ارائه بدهید؟

فن بیان مجموعه‌ای است از تکنیک‌ها و روش‌های صحبت کردن که با تمرین و تکرار آن‌ها، نفوذ کلام را افزایش می‌دهیم. فن بیان؛ تکنیک، مهارت، رمز، شگرد و راه و روش سخن گفتن است. به بیانی دیگر فن بیان؛ هنری است که برای انتقال مفهوم و منظور به دیگران از آن بهره می‌بریم، نعمتی که خدای متعال آن را وجه تمایز انسان با سایر مخلوقات قرار داده و در واقع میوه و ثمره تعقل و تفکر آدمی با این معجزه خلقت، ظهور و بروز می‌یابد.

چرا باید فن بیان خوبی داشته باشیم و آیا فن بیان فقط برای افراد خاصی کاربرد دارد؟

انسان طبیعت اجتماعی دارد و علاقه‌مند به برقراری ارتباط با دیگران است بنابراین باید سخن بگوید تا هنرش نمایان شود. فن بیان نه تنها یک مهارت عمومی برای ارتباطات اجتماعی است بلکه رمز موفقیت در جذب مخاطبان در مشاغل گوناگون و ارائه خدمت به مردم و شهروندان است و همه کسانی که برای برقراری ارتباط اجتماعی با خانواده، دوستان، همکاران و جامعه اطراف خود اشتیاق دارند و کسانی‌که وجودشان به گوهر بیان زیبا شده مخاطب آموزش فن بیان هستند.

مردم با این مهارت است که به افراد خاص تبدیل می‌شوند که می‌توانند با شیرین سخنی و مثبت‌گویی، انرژی‌بخش و الهام دهنده باشند. گاهی یک کلام شیرین، نغز و به‌جا؛ به گونه‌ای اثرگذار است و می‌تواند محبت و عطوفت را بین مردم ایجاد کند که لذت بی‌نظیر و تجربه نشده است. کسانی‌که به انتقال ادب و فضایل با سخن شیوا و گیرا به دیگران اهمیت می‌دهند افرادی خاص هستند، آنان که می‌دانند هر سخن وقتی و هر نکته مکانی دارد و با دقت از کلام و زبان خود محافظت می‌کنند.

فن بیان خوب چه کاربردهایی دارد؟

در عصر انفجار اطلاعات، فن بیان و مهارت کلامی برای انتقال پیام و مفاهیم به مخاطبان بیش از پیش حائز اهمیت شده است. سازندگان پادکست‌، کلیپ‌، نماهنگ‌ و موشن‌گرافی‌ به دنبال جذب بیشتر مخاطب از طریق جذابیت‌های بصری گرافیکی و انیمیشن هستند و در بیشتر موارد با بهره‌گیری از صدا یا اجرای فردی با فن بیان خوب، به هدف خود نزدیک‌تر می‌شوند.

علاوه بر آن می‌توان به فعالیت‌های رسانه‌ای بلاگرها، مجری‌ها و گزارشگران اشاره کرد که همه نیازمند فن بیان خوب است. همچنین مؤلفه‌های مهارت کلامی برای پیشبرد اهداف مشاغل مهم و ارزشمندی همچون مدیر، قاضی، معلم، وکیل، سیاستمدار، مترجم، شاعر، روزنامه‌نگار، خبرنگار، گوینده، دوبلور، بازیگر، خواننده، فروشنده، بازاریاب، منشی، مشاور و نویسنده و هر شغل دیگری که به ارتباط کلامی با مخاطب نیاز دارد بسیار تأثیرگذار و حیاتی است و آموزش فن بیان در تمامی این مشاغل کاربردی خواهد بود.

تقویت فن بیان برای هر کسی که حس می‌کند خجالتی است و نمی‌تواند در جمع حرفش را بزند، کسی که اعتماد به نفس کافی برای بیان منظور خود ندارد، کسی که سطح صدایش بسیار پایین است و هنگام صحبت کردن مخاطبش به خوبی متوجه سخنانش نمی‌شود، فردی که خیلی تند و سریع صحبت می‌کند و به اصطلاح برخی حروف را جویده ادا می‌کند، کسی که دوست دارد با غلبه بر اضطراب اجتماعی، موجب افزایش مهارت مکالمه، افزایش عزت نفس، ارتباطات اجتماعی جدید و ارتباط مؤثرتر خودش بشود، ضروری است.

آیا پرحرفی، چرب زبانی، مجیزگویی، حاضرجوابی و مواردی از این دست فن بیان محسوب می‌شود؟

هر مولفه ارتباطی که بتواند فرد را به هدف متعالی خود یعنی بالا بردن نفوذ کلام و جذب مخاطب نزدیک کند «فن بیان» محسوب می‌شود. به نظر می‌رسد در بیشتر مواقع؛ پرحرفی، چرب زبانی، مجیزگویی، حاضرجوابی برای مخاطب، جذاب و شیرین نیست و در چارچوب فن بیان قرار نمی‌گیرد. همانگونه که تأکید نظامی گنجوی شاعر و ادیب پر آوازه ایرانی آن است که «کم گوی و گزیده گوی چون در، تا ز اندک تو جهان شود پر» هر صحبت و کلامی که بدون اندیشه و نسنجیده بر زبان جاری شود با مهارت ارزشمند کلامی همخوانی نخواهد داشت.

صدای خوب برای داشتن فن بیان ضروری است؟

همواره شنیده‌ایم که «این صدا است که می‌ماند»؛ بله صدای گرم و گیرا و زیبا هم یکی از مؤلفه‌های فن بیان خوب است اما به معنای بالا بودن مهارت کلامی نیست و نداشتن آن هم نشانه عدم توانایی برای بهره بردن از این شگرد معجزه آسا نخواهد بود. تقویت فن بیان باید در تمامی مؤلفه‌های مهم آن همچون ادای درست واژه‌ها، تنفس صحیح، تقویت اندام گفتاری، هوش کلامی، بداهه گویی، لحن، زبان‌بدن، ریتم گفتار، اعتماد به نفس، مدیریت استرس، صداسازی و حذف تپق و تکیه کلام صورت گیرد.

برخی به اشتباه صداسازی را تغییر صدا و یا تقلید و ادا در آوردن تعبیر می‌کنند در حالی‌که صداسازی ترکیبی است از اقدامات اصلاحی جهت رفع ناهنجاری‌های حنجره و آماده‌سازی دائم و پایدار حنجره در کنار تمرین‌ها و تکنیک‌های کنترل و جابه‌جایی مرکز رزونانس برای دستیابی به بهترین و اثرگذارترین میدان صدای ممکن و یکی از اصلی‌ترین اهداف صداسازی هم، برطرف کردن گرفتگی و زمختی صدا است.  علاوه بر این تمرینات صداسازی به ما کمک می‌کنند تا بتوانیم تمامی توانایی‌های حنجره خود را در تولید صداهای مختلف کشف کرده و از آن استفاده کنیم. به‌این‌ترتیب می‌توانیم گستره صوتی خود را تا حد زیادی افزایش دهیم.

لازم است اشاره شود برخی افراد، شنیدن صدای ضبط شده خودشان برایشان ناخوشایند است و عقیده دارند که صدای ضبط شده آن‌ها با صدای واقعی‌شان تفاوت دارد، دلیل این پدیده، مسیرهای متفاوت انتقال صدای خودمان از طریق گوش میانی و صدای بیرون است.

صدای ما با آنچه خودمان تصور می‌کنیم متفاوت است، نازک‌تر و نخراشیده‌تر، انگار چیزی کم دارد. قسمت آزاردهنده ماجرا این است که ضبط صوت به ما دروغ نمی‌گوید و صدای واقعی ما همان صدای ضبط شده ماست نه چیزی که خودمان می‌شنویم. وقتی حرف می‌زنید، انرژی در اطراف دهان، گلو و از میان سر شما مستقیماً به گوش داخلی می‌رود، مردم نمی‌توانند متوجه ارتشاعات درون دهان شما شوند، بنابراین صدایی که شما می‌شنوید با آنچه به گوش آنها می‌رسد متفاوت است.

با صدای زیبای خودتان دوست شوید و از شنیدنش لذت ببرید و یادتان باشد که صدای شما منحصر به فرد است و مانند اثر انگشت شما در سراسر جهان بی‌نظیر است. این نکته هم حائز اهمیت است که تمرین‌های صداسازی برای افزایش لطافت، قدرت، حجم، انعطاف و استقامت صداست که می‌تواند تأثیر مهمی در فن بیان داشته باشد.

چند راه برای بهتر شدن فن بیان بفرمایید؟

فن بیان یک مهارت اجتماعی است که توسعه آن با تمرین در یک گروه یا جامعه ممکن است، بهتر است برای تقویت فن بیان یک گروه تشکیل دهیم و یا در یک کارگاه جمعی یا کلاس آموزشی شرکت کنیم. بالا بردن هوش کلامی با تمرین‌های متنوعی همچون؛ یادداشت وقایع روزانه، بازی با کلمات، مطالعه‌کردن در هر موقعیتی، نظاره‌گر نبودن هنگام بحث‌ها، صحبت درباره اشیای پیرامون، صحبت بدون مکث و تپق و ضبط کردن فایل صوتی، می‌تواند اولین تغییر را در عادات بیانی ما را ایجاد کند.

قصه گفتن برای کودکان، شاهنامه‌خوانی، خواندن شعر نو و خاطره‌گویی تمرین‌های مهم بعدی برای بهبود و تقویت لحن در فن بیان هستند. لازم به ذکر است که تنفس صحیح؛ تنفس شکمی یا دیافراگمی که یک تنفس آرام و عمیق است و همه ظرفیت شش‌ها را پر از هوای تازه می‌کند برای بهبود فن بیان، رسایی صدا، گفتن جملات بدون مکث و تپق و کم نیاوردن نفس در هنگام صحبت بسیار مؤثر است.

تقویت اندام گفتاری اقدام کاربردی بعدی است و همچون سایر اندام بدن باید متناسب و ایده‌آل باشد، همانطور که افراد زیادی برای تناسب اندام به باشگاه می‌روند و عضلات بازو، شکم و غیره را تقویت می‌کنند ما نیز باید برای تقویت فن بیان و ادا کردن صحیح حروف و واژگان؛ اندام‌های گفتاری شامل لب‌ها، دندان‌ها، زبان، تارهای صوتی و فک را محافظت و تقویت کنیم تا با قدرت، نرمی و انعطاف بیشتری به گفتار ما کمک کنند.

همچنین برنامه غذایی مناسب می‌تواند تأثیر بسزایی بر فن بیان داشته باشد به‌عنوان مثال مصرف مواد اسیدی بلای جان صداست، همچنین مواد کافئین‌دار، چای و قهوه، مصرف نوشیدنی‌ها و غذاهای خیلی سرد و خیلی داغ، مصرف مواد مخدر، سیگار و قلیان و غذاهای چرب برای سیستم گفتاری مضر هستند و از سوی دیگر غذاهای حاوی ویتامین A، E و C مانند سبزیجات، میوه‌ها و نشاسته برای تار آواهای انسان بسیار مفید هستند.

برخی افراد از کمبود اعتماد به نفس و استرس هنگام صحبت کردن رنج می‌برند، وقتی پای نابودکننده‌های استرس در فن بیان به میان بیاید، ورزش روش محبوب قدیمی است. ورزش باعث ترشح اندورفین‌ها می‌شود، ظاهراً ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی در طول هفته (حدود ۲۰ دقیقه در هر روز) برای اینکه احساس بهتری کنید و استرستان در هنگام صحبت کردن کم شود، کافی‌ است.