بازار؛ گروه بین‌الملل: در حالی که ایران با وجود تحریم‌ها حدود ۱.۵ میلیون بشکه در روز نفت صادر می‌کند، کنگره آمریکا اخیرا لایحه‌ای با هدف مجازات شرکت‌هایی که به صادرات نفت ایران کمک می‌کنند ارائه داده است.

مشاور کاخ سفید در حوزه انرژی اخیرا گفته است که آمریکا تحریم‌ها علیه صنعت نفت ایران را در بحبوحه حمله اسرائیل به غزه با هدف کاهش بیش از یک میلیون بشکه در روز از صادرات نفت این کشور، سخت‌تر می‌کند. اخیرا نیز رویترز علام کرده که واردات نفت چین از ایران به بالاترین میزان خود رسیده است؛ زیرا ایران تولید خود را با وجود تهدیدهای آمریکا درباره وضع تحریم‌های بیشتر برای این کشور، افزایش می‌دهد.

تشدید فشار واشنگتن بر پکن

دولت جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا با فشارهای داخلی برای تشدید تحریم‌های اعمال شده از سوی آمریکا علیه ایران مواجه است، بهانه این گروه نیز حمایت ایران از حماس در برابر اسرائیل بوده که در ماه‌های اخیر در سال ۲۰۲۳ نفت بیشتری را نسبت به گذشته صادر کرده است. بازرگانان، تحلیلگران و مدیران صنعت نفت تأیید می‌کنند که تجارت نفت خام بین ایران و دومین اقتصاد بزرگ جهان از طریق شبکه‌های پرداخت و حمل‌ونقل گسترده صورت می‌گیرد که دسترسی ایالات متحده به آن را دشوار می‌کند.

پس از آنکه دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا در سال ۲۰۱۸ خروج آمریکا از توافق هسته‌ای را اعلام کرد، تهران مجبور شد با کمپین «فشار حداکثری» آمریکا که به دنبال وادار کردن تهران به کنار گذاشتن غنی سازی اورانیوم بود، مقابله کند. در طول پنج سال گذشته، واشنگتن تهدید کرده است، کشورهایی را که واردات نفت ایران را به صفر نرسانده‌اند، تحریم خواهد کرد. اما طی سه سال گذشته، حتی با وجود کمیاب بودن اطلاعات در مورد وضعیت نفت ایران پس از سال ۲۰۱۸، محموله‌های نفتی به طور پیوسته افزایش یافته است.

هنوز مشخص نیست که آیا ایالات متحده واقعاً می‌تواند برای مقابله با تأثیر حمایت چین از ایران کاری انجام دهد یا خیر. باید توجه داشت که تجارت بین دو کشور با حضور واسطه‌ها افزایش یافته است که تحریم‌های آمریکا را دشوار می‌کند

بر اساس محاسبات خبرگزاری بلومبرگ، ایران اکنون پس از عربستان سعودی و عراق به جایگاه سوم در میان تولیدکنندگان اوپک نزدیک رسیده است، زیرا اکثریت قریب به اتفاق بشکه‌های نفتی آن یعنی بیش از ۹۰ درصد به سمت دومین اقتصاد بزرگ جهان روانه می‌شود. در آگوست گذشته تولید نفت ایران به ۳.۱۵ میلیون بشکه در روز رسید. بر اساس اعلام رویترز و ارقام جداگانه از اوپک، این بالاترین میزان از سال ۲۰۱۸ است که واشنگتن دوباره تحریم‌ها را علیه ایران اعمال کرد. از همین روی، جانت یلن، وزیر خزانه داری آمریکا در آغاز جنگ غزه گفت: «امکان اتخاذ تدابیر جدید علیه ایران وجود دارد».

علیرغم خطرات تورمی که ممکن است ناشی از فشار بر روسیه و ایران با نزدیک شدن به انتخابات آمریکا باشد، بایدن احتمالا مجبور به افزایش تنش شود. اما هنوز مشخص نیست که آیا ایالات متحده واقعاً می‌تواند برای مقابله با تأثیر حمایت چین از ایران کاری انجام دهد یا خیر. باید توجه داشت که تجارت بین دو کشور با حضور واسطه‌ها افزایش یافته است که تحریم‌های آمریکا را دشوار می‌کند. همچنین به باور کارشناسان، تشخیص اینکه کدام شرکت خریدار نفت ایران باید مجازات شود دشوار است، بنابراین واشنگتن می‌تواند تحریم‌هایی را علیه پالایشگاه‌های مستقل و حتی شرکت‌های نفتی داخلی مانند سینوپک چین اعمال کند. اما با توجه به روابط پرتنش کنونی، مشکلات سیاسی بیشتری ایجاد خواهد کرد.

در هفته‌های اخیر، دولت آمریکا شرکت‌هایی را که دفتر مرکزی آنها در امارات متحده عربی بوده، به دلیل معاملات با روسیه در لیست سیاه قرار داده است. همچنین دو نفتکش و مالک کشتی به دلیل نقض سقف قیمت نفت اعمال شده توسط گروه هفت برای نفت خام صادر شده از روسیه، تحریم شدند. این اقدامات باعث ناامیدی در صنعت نفت می‌شود و از سوی دیگر نشان‌دهنده نفوذ محدود واشنگتن است.

تحریم‌های آمریکا مانع از صادرات ایران به هیچ کشوری نمی‌شود، بلکه مانع از پرداخت سایر کشورها در ازای دریافت نفت ایران می‌شود. بنابراین، مأموریت دولت ایران جستجوی مشتری است که پول نفت را نقداً پرداخت کند یا تجارت غیرنقدی داشته باشد و این فقط در مورد چین اتفاق می‌افتد

از سوی دیگر برخی باور دارند که ممکن است پایان کامل تجارت بین ایران و چین برای ایالات متحده دشوار باشد. اما اگر تحقیقات متمرکز و دامنه تحریم‌ها گسترش یابد، ایالات متحده می‌تواند فشار بیشتری را بر شرکت‌های چینی اعمال کند، البته واشنگتن قبلاً تحریم‌هایی را علیه نهادهای مختلف چین اعمال کرده است. پکن مدت‌هاست که از موسسات مالی کوچک‌تری مانند بانک کونلون، یک کانال اصلی چینی برای معاملات با ایرانی‌ها، برای تسهیل تجارت و کاهش قرار گرفتن در معرض نهادهای بزرگ با روابط تجاری بین‌المللی استفاده می‌کند. در مجموع، بهبود فروش نفت نشان می‌دهد که ایران در حال تثبیت مجدد خود در بازار انرژی است.

در دوره اخیر، صادرات نفت شیل آمریکا به چین کاهش یافته و پکن با نفت ایران یا میعانات گازی ایران آن را جبران کرده است. تحریم‌های آمریکا مانع از صادرات ایران به هیچ کشوری نمی‌شود، بلکه مانع از پرداخت سایر کشورها در ازای دریافت نفت ایران می‌شود. بنابراین، مأموریت دولت ایران جستجوی مشتری است که پول نفت را نقداً پرداخت کند یا تجارت غیرنقدی داشته باشد و این فقط در مورد چین اتفاق می‌افتد.

بایدن به دنبال چیست؟

در ماه‌های اخیر، دیپلماسی بین واشنگتن و تهران منجر به پیشرفت در تبادل زندانیان، آزادی دارایی‌های مسدود شده و حتی فعالیت‌های غنی سازی اورانیوم در ایران شده است. این تلاش‌های دیپلماتیک همچنین منجر به یک ترتیب غیر رسمی برای عرضه نفت ایران شد. مقامات آمریکایی به طور غیررسمی اذعان کردند که به تدریج برخی از تحریم‌های اعمال شده بر فروش نفت ایران را کاهش داده‌اند.

ایران تولید خود را به بالاترین سطح از زمان تحریم ۵ سال پیش افزایش داده است. همانطور که تشریح شد، این کشور بیشتر محموله‌های نفتی خود را به چین صادر می‌کند که بالاترین میزان در یک دهه اخیر است و حتی مقامات ایرانی مطمئن هستند که به زودی تولید نفت خود را افزایش خواهند داد.

واشنگتن هرگز خرید نفت ایران توسط مشتریان قبل از اعمال تحریم‌ها علیه ایران، مانند کره جنوبی، ژاپن یا کشورهای اروپایی را تحمل نمی‌کند، هرچند که به نظر می‌رسد در مورد گسترش فروش نفت ایران به چین کاری نمی تواند انجام دهد.

بر اساس برآوردهای منتشر شده توسط Kpler، ارائه دهنده داده‌های جریان محموله نفت، محموله های صادراتی نفت به چین – بزرگترین واردکننده نفت خام جهان – به ۱.۵ میلیون بشکه در روز رسید و بالاترین سطح خود را در یک دهه گذشته ثبت شده است. بر اساس داده های منتشر شده توسط وب سایت ردیابی کشتی TankerTrackers.com، صادرات نفت ایران بیش از دو میلیون بشکه در روز است.

ورود ذخایر نفت ایران به کاهش قیمت نفت کمک می‌کند. این امر در پی سال‌ها افزایش تورم، آرامش خوبی را برای مصرف‌کنندگان و بانک‌های مرکزی فراهم می‌کند. همچنین، تحت کنترل نگه داشتن هزینه بنزین، که اکنون به ۴ دلار در هر گالن نزدیک شده است، احتمالا به انتخاب مجدد جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده، در مبارزات انتخاباتی خود برای شرکت مجدد در انتخابات ریاست جمهوری سال آینده (۲۰۲۴)، کمک کند.

با این حال، تا زمانی که توافقی حاصل نشود، ایران بدون تردید به استفاده از تاکتیک‌های فرار از تحریم‌ها و استفاده از همسایگان خود برای رساندن نفت خام خود به مشتریان تشنه نفت در سراسر جهان ادامه خواهد داد

در نهایت، بازگشت به برجام و لغو تحریم‌های یکجانبه آمریکا، تجارت جهانی نفت را برای صادرات قانونی ایران باز و تاکتیک‌های فرار از تحریم‌های پنهان را غیرضروری می‌کند. اما از آنجایی که مذاکرات بین دو کشور ادامه دارد، چشم انداز آن همچنان نامشخص است. با این حال، تا زمانی که توافقی حاصل نشود، ایران بدون تردید به استفاده از تاکتیک‌های فرار از تحریم‌ها و استفاده از همسایگان خود برای رساندن نفت خام خود به مشتریان تشنه نفت در سراسر جهان ادامه خواهد داد.

شیوه‌های فرار از تحریم‌های ایران توجه مقامات آمریکایی و بین المللی را به خود جلب کرده است. در ماه می ۲۰۲۰، وزارت خزانه‌داری سندی ۳۵ صفحه‌ای منتشر کرد که راهنمایی‌هایی برای رسیدگی به شیوه‌های فرار از تحریم‌ها، شامل هفت توصیه برای صنعت ارائه می‌کرد.

بهره برداری ایران از امارات برای صادرات نفت خود توجه مقامات آمریکایی را به خود جلب کرده است. خلیج فارس مرکز تجارت جهانی نفت است و هشت کشوری که با آن هم مرز هستند حدود ۵۰ درصد از ذخایر نفت جهان را در اختیار دارند و بیش از ۲۰ درصد مصرف جهانی نفت از تنگه استراتژیک تنگه هرمز می‌گذرد. براساس ادعاهای رسانه‌های غربی، عراق و امارات به‌عنوان گره‌های کلیدی در صنعت پیچیده نفت منطقه و شبکه زیرساخت‌ها، شرکت‌های بزرگ، نفت‌کش‌ها و سایر عناصری هستند که فرار از تحریم‌های ایران را تسهیل کرده‌اند.

در مجموع، تحریم‌ها تأثیر منفی بر تولید و صادرات نفت ایران داشته و از سرمایه گذاری بسیار مورد نیاز در میادین قدیمی این کشور جلوگیری کرده و آن را از صادرات قانونی نفت خام به مشتریان جهانی منع کرده است.

با این حال، ایران با استفاده از طیف وسیعی از تاکتیک‌های فرار، موفق شده است تحریم‌ها را دور بزند و سطح صادرات نفت خام را حفظ کند. بازار نفت منطقه‌ای پیچیده خلیج فارس این تاکتیک‌ها را تسهیل کرده و محیط مناسبی را برای تجارت نفتی که تحریم‌های ایالات متحده آن را غیرقانونی می‌داند، فراهم کرده است.