کار و تلاش از دیدگاه امام رضا (ع)
کارواشتغال به نقل از خبرگزاری رضوی : دیدگاه امام رضا(ع) در مورد کار و تلاش و دیدگاه دکتر طاهره محسنی پیرامون ان
کار و تلاش در دیدگاه امام رضا (ع) ، آنقدر با ارزش است که آن را بالاتر از جهاد در راه خدا اعلام نمودند .
دیدگاه امام رضا(ع) در مورد کار و تلاش
امام رضا (ع) می فرمایند :
کسی که دنبال روزی می‌رود تا آبروی خود و خانواده‌اش را حفظ کند، اجر و پاداشش از رزمنده‌ای که در راه خدا جنگ می‌کند بیشتر است (۱)
(عرق کارگر معادل خون شهید است.) ، یعنی کار و تلاش در دیدگاه امام رضا (ع) ، آنقدر با ارزش است که آن را بالاتر از جهاد در راه خدا اعلام نمودند .
اما باید بدانیم هیچ کاری بدون برنامه ریزی به نتیجه نخواهد نرسید ، همانطور که امام رضا (ع) می فرمایند :
اندیشیدن و تأمل قبل از شروع هر کار تو را از پشیمانی ایمن میسازد. (۲)
ما باید به خدا توکل کنیم و هیچگاه یاد او را از ذهن خود بیرون نکنیم ، اما توکلی که همراه عمل است ، چنان که امام رضا (ع) می فرمایند :
هر کس از خداوند، توفیق بطلبد ولی تلاش نکند، خود را مسخره کرده است. (3)
تفاوت کسی که کار می کند با آدم های بیکار چیست؟ به نظر شما زندگی کدام شان راحت تر است؟ در اینکه زندگی آدم های شاغل راحت تر و حتی شیرین تر است، هیچ شکی نداشته باشید. زندگی مردمی که کار و حرفه مناسبی دارند با بقیه مردم فرق می کند، اصلاً زندگی شان نظم دارد. این گروه از افراد در جمع خانواده و آشنایان هم ابهت خاصی دارند. به نظر می رسد که شغل داشتن به انسان هویت می دهد. به همین دلیل است که در سبک زندگی رضوی بر این نکته تأکید زیادی شده است تا مردم زندگی راحت تر و شادتری داشته باشند.
دکتر طاهره محسنی، استاد دانشگاه امام صادق علیه السلام و کارشناس مذهبی، نکته های بسیار مهم و جالبی درباره توضیه های امام رضا علیه السلام درخصوص شغل و حرفه مطرح می کند که مطالعه آن می تواند درس های مهمی برای هر کدام از ما باشد.
فایده های کار کردن
اگر در مکتب امام رضا (ع) بنشینید و این سؤال را مطرح کنید که چرا باید کار کنیم و یا اصولاً کار کردن و داشتن شغل چه فایده ای برای ما دارد؟ با بعضی از خوبی ها و محاسن یک شغل مناسب آشنا می شوید:
۱- کار؛ لذت بخش و سرگرم کننده: یکی از مزیت های اصلی کار کردن، به غیر از کسب درآمد، این است که انسان را سرگرم می کند و مانع از کسالت و دلمردگی او می شود. این نکته را امام (ع) در حدیثی که در کتاب بحار الانوار نوشته شده، تأکید فرموده است که: «اگر اینطور بود که مردم همه لوازم و مایحتاج خود را در اختیار داشتند، زندگی کردن برای آنها خوشایند و دلپذیر نبود و لذتی از آن نمی بردند. آیا دقت کرده ای و دیده ای زمانی که فردی به مهمانی می رود و در آن از بیکاری خسته می شود و احساس بی حوصلگی و کسالت می کند، به همین دلیل با خودش کلنجار می رود تا خود را به کاری مشغول کند.»
۲- کار؛ آسانسور موقعیت اجتماعی: اینکه شغل ما چیست و به چه کاری مشغول هستیم، یکی از اولین پرسش هایی است که در هر برخوردی از ما پرسیده می شود. حتی گاهی قبل از اینکه اسم و فامیل مان مهم باشد، شغل و حرفه مان اهمیت دارد. به همین دلیل است که می توان گفت شغل هر کسی بخش مهمی از هویت اجتماعی اوست. به این ترتیب کسی که به شغلی مشغول است و از طریق آن نیاز خودش و خانواده اش را مرتفع می کند و به سمت خلق خدا دست گدایی دراز نمی کند، در نطر همه مردم انسان موجهی محسوب می شود. همان طور که امام رضا (ع) یکی از تفاوت های انسان با بقه موجودات را همین نکته دانسته است.
۳- کار؛ عامل اعتماد به نفس: آدمی که با کار کردن از نظر اقتصادی، که بخش مهمی از زندگی آدم ها ست، تأمین باشد و محتاج دیگران نباشد، همیشه در محیط های اجتماعی حرفی برای گفتن و جوابی برای سؤال های دیگران دارد و یکی از بهترین لطف های داشتن این شرایط سیر صعودی اعتماد به نفس در آدم است. همان طور که امام رضا (ع) در این باره فرموده است: «صبح زود به سمت کارت که مایه عزت نفس توست، برو.»
۴- کار؛ موتور تولید انرژی: برخلاف تصور بسیاری از مردم که گمان می کنند کار کردن قوای جسمی آدم را تحلیل می برد، کار کردن، البته کاری متعادل و متناسب با نیروهای جسمی و روحی آدم، آدم را قوی تر و پرتوان تر می کند. خوب کار کردن چون همه ظرفیت ها و استعداد های آدم را شکوفا می کند انگار که آدم را به کمال می رساند و علاوه برتقویت جسم، کار کردن توانایی های ذهنی آدم را رشد می دهد و باهوش تر می کند.
۵- کار؛ اسباب فضیلت و آمرزش: این که شخصی شغل یا حرفه مناسبی داشته باشد مثل داشتن یک فضیلت اخلاقی خیلی خوب است . آدمی که شغل که داشته باشد انگار که به سنت همه آدم های خوب دنیا عمل کرده و در گروه آنها قرار گرفته است. نمی شود آدم، آدم خوبی باشد ولی بیکاری و بی تعهدی را دوست داشته باشد و از بطالت خوشش بیاید. زحمت کشیدن برای خوب زندگی کردن هم از آن بهانه هایی است که خدا منتظرش است تا به محض دیدنش همه بدی های بنده اش را فراموش کند. همان طور که در کتاب بحار الانوار نوشته شده که آن حضرت از جدش، رسول خدا (ص)، نقل کرده که فرموده است: «هر کسی که شب را با بدنی خسته از کار بخوابد، گناهانش آمرزیده می شود.»
۶- کار؛ منبع در آمد: وقتی کسی می پذیرد که مسئول جمعی باشد و تکیه آن ها به اوست، باید قبول کند که برای تأمین نیازهای مادی آن ها تلاش کند ونه اینکه این «باید» مجبورش کند و چاره ای نداشته باشد. این قشنگ ترین کاری است که می تواند انجام دهد، چون علاوه بر همه خوبی ها و برکت های دیگری که کار کردن برایش می آورد خود و خانواده اش هم دغدغه مادی نخواهند داشت و این به بهتر و راحت تر شدن زندگی در کنار هم کمک می کند. همان طور که آن حضرت از پیغمبر اکرم (ص) نقل فرموده است : «هر کسی که برای تأمین نیازهای خانواده اش تلاش کند، مانند کسی است که در راه خدا جهاد می کند. »
توصیه هایی برای کسب و کار موفق
فرقی نمی کند که شما در چه شغل و حرفه ای هستید. پزشک باشید یا معلم، مغازه خوار و باررفوشی داشته باشید یا کارمند و کارگر باشید هم هیچ تفاوتی ندارد. در هر صورت کاسب به حساب می آیید و توضیه هایی از امام رضا (ع) نقل شده که به کارتان می آید و روزی تان را زیاد می کند:
۱- با برنامه کار کن: در این که کار کردن خیلی خوب است شکی نیست. اما اگر بخواهید بدون فکر و تدبیر بروید سراغ کاری و فراست لازم را نداشته باشید، بهتر است اصلاً کار نکنید. چون این طوری نه نتها سرمایه جدیدی به دست نمی آورید بلکه همانی را هم که داشتید از دست می رود. برای هر کاری، به ویژه کار اقتصادی که سود و ضرر در آن نقش اساسی دارد، تدبیر و برنامه ریزی درست حرف اول را می زند. بخش مهمی از کار به همین تدبیر و برنامه ریزی در آن است. این نکته در توصیه ای از امام رضا (ع) به نقل از جد آن حضرت در کتاب غررالحکم نوشته شده است که: «برای هر کاری، زمانی است.»
۲- میانه رو باش: این نکته را هم در سبک زندگی رضوی و کسب و کار باید مورد توجه داشت که بهترین کارها، میانه روی است. چراکه امام رضا (ع) در روایتی که آن را از جدش، امام جعفر صادق (ع) ، نقل کرده فرموده است: « كوشش تو براي به دست آوردن هزينه هاي زندگيت بايد نه مانند افراد سست و تنبل، كم باشد و نه مانند افراد حريص دلبسته به دنيا زياد، بلكه ميانه رو و عفيف باش و از سستي و تنبلي دوري كن، و براي تأمين روزي خود و هزينه هاي زندگي ات كه ضروري است، بکوش.» پس از آن جایی که تعادل در هر کاری مهم و اساسی است، در کسب روزی هم اهمیت دارد. اگرچه که خیلی خوب است تلاش کنیم تا نیازهای خود و خانواده مان رفع شود و راحت زندگی کنیم ولی این تلاش و فعالیت هم حد و اندازه خودش را دارد.
۳- سحرخیز باش تا کامروا باشی: امام رضا (ع) فرموده است: «صبح زود به سمت کارت که مایه عزت نفس توست، برو.» به نظر می رسد که قانون دنیا این است که روزی مردم صبح ها تقسیم می شود. هر کس آن موقع هوشیار باشد نصیبش را می برد. زود مشغول شدن به کار باعث می شود که وقت آدم آنقدر طولانی و بابرکت شود که به همه کارهایش برسد. علاوه بر این ها صبح های زود کار را شروع کردن، به کار انسان نظم می دهد.
ویژگی های شغل خوب
چون شغل در زندگی آدم اهمیت زیادی دارد، انتخابش هم جزء کارهای مهم و تصمیم های حیاتی است. پس مهم است که چه شغلی داشته باشیم و همین انتخاب را سخت تر می کند. مثلاً این مایه خوشبختی و سعادت است که کسی شغلش را دوست داشته باشد. در سبک زندگی رضوی، یک شغل خوب می تواند این ملاک ها را داشته باشد:
۱- کاری متناسب با زمانه : این نکته درباره موفقیت در کسب و کار بارها د رکلام امامان معصوم علیهم السلام تأکید شده و در کلام امام رضا (ع) هم وجود دارد که: «برای هر زمانی، کاری است.» درواقع هر دوره و زمانه ای اقتضائات و نیازهای خاص خودش را دارد. در هر دوره ای علم بشر پیشرفت می کند و یا وسایل رفع نیاز بشر آن قدر عوض می شود که شغل های جدید و کاملاً متفاوتی به وجود می آید. پس اگر بخواهیم شغل خوب و مناسبی انتخاب کنیم بهتر است سراغ شغلی برویم که بیشتر از بقیه نیازهای زمانه را رفع کند و بیشتر به کار بیاید. شغل این نوع مسلماً بیشتر هم درآمد خواهد داشت و دانش و مهارت را هم به روز می کند.
۲- دانش کاری : یکی از راه هایی که تسلط ما را به شغل مان بیشتر می کند و باعث پیشرفت بیشتر می شود، این است که نسبت به کاری که می کنیم دانش و اطلاعات کافی داشته باشیم. حتی اگر کارمان یک کار فیزیکی و کاملاً غیر علمی باشد مطمئناً بازده کار وقتی نسبت به آن چه که انجام می دهیم اطلاعات تئوریک و دانش داشته باشیم با زمانی که هیچ اطلاعاتی نداشته باشیم متفاوت است. در این مورد اما رضا (ع) از جدش روایت کرده است که: «دانش، تو را راهنمایی می کند و کار، تو را به هدف می رساند .»
۳- نزدیک خانه: هر اندازه محل کار به محل زندگی آدم نزدیک تر باشد، بهتر می تواند کار کند و بازدهی بیشتری داشته باشد. این نکته را از پیغمبر اسلام (ص) نقل کرده اند که فرموده است: «یکی از نشانه های سعادت انسان این است که کارش در شهر خودش باشد.» پس اگر بتوانیم شغلمان را طوری انتخاب کنیم که محل کار به محل زندگی نزدیک باشد روی بهتر کارکردن حسابی تأثیر می گذارد. اما اگر این فاصله زیاد باشد، ناچاریم که بیشتر انرژی و نیرو را صرف رسیدن به محل کار کنیم و راه طولانی تمام انرژی را می گیرد. به این صورت دیگر نیرو و حوصله ای برای کار کردن باقی نمی ماند.
برو کار می کن؛ ولی به اندازه !
درست است که کار کردن خوب است و بسیاری از نیاز های آدم را رفع می کند. اما این موضوع با تمام محسن و خوبی هایش، آفت هایی هم دارد که اگر گریبان گیر آدم شود زندگی را خیلی سخت می کند. رعایت کردن این خط قرمز ها باعث می شود که تعادل خوبی بین زندگی آدم و کارش برقرار شود. یکی از نکته هایی که بهتر است رعایت کنیم تا شغل مان بلای جانمان نشود، این است که قبل از انجام هر کاری به نتیجه و آثار آن فکر کنیم . در این مورد در کتاب تحف العقول به نقل از امام رضا (ع) نوشته شده که آن حضرت فرموده است: «اندیشیدن و تأمل قبل از شروع هر کار تو را از پشیمانی ایمن می کند.» پس قبل از اینکه پا در راه بگذاریم و به کاری دست بزنیم، بهتر است تمام جوانب آن را بسنجیم ؛ مواردی مانند اینکه آیا این شغل و حرفه از ما بر می آید؟ آیا توان مالی برای شروع کار را داریم؟ برای جلوگیری از ضرر و زیان چه باید کنیم؟ ابزارها و لوازم شروع کار چیست؟ و سؤال هایی از این نوع می تواند برای موفقیت د ر شغل مؤثر باشد. در عین حال یک برنامه ملایم و منظم و انجام دادن هر کاری به موقع خودش و طبق برنامه، نتیجه بهتری هم برای ما دارد.