بررسی۲۶ سال نرخ بیکاری در اقتصاد ایران

در پاییز ۱۴۰۱ نسبت به پاییز سال ۱۴۰۰ همزمان نرخ مشارکت اقتصادی افزایش و نرخ بیکاری کاهش یافته است. این امر در اقتصاد کلان به معنی بهبود نسبی وضعیت بازار کار است. در این گزارش به بررسی روند نرخ بیکاری و نرخ مشارکت اقتصادی در ۲۶ سال گذشته پرداخته شده است.

نرخ مشارکت اقتصادی و نرخ بیکاری

به جمعیت حاضر در سن کار که مایل به کار کردن هستند یا به عبارت دقیق تر در چند هفته گذشته جویای شغل بوده اند نسبت به کل جمعیت کار، نرخ مشارکت اقتصادی می گویند، افراد حاضر در این جمعیت می توانند بیکار یا شاغل باشند، مهم تمایل به کار کردن است. به نسبتی از جمعیت فعال اقتصادی که نتوانسته اند شغلی پیدا کنند، نرخ بیکاری گفته می شود. پس بر این اساس نرخ بیکاری بر مبنای کل جمعیت بیکار محاسبه نمی شود، بلکه کسانی که جویای یافتن شغل هستند مورد محاسبه قرار می گیرند. به عنوان مثال کسی که یکسال پیش دنبال شغل بوده ولی به علت نا امیدی از یافتن شغل، دیگر دنبال آن نیست، جز جمعیت بیکار محسوب نمی شود و در نرخ بیکاری نیز گنجانده نمی شود.

نرخ بیکاری و نرخ مشارکت اقتصادی از مهم ترین شاخص ها در اقتصاد کلان محسوب می شوند که بررسی روند آن ها می توان اطلاعات ارزشمندی را از سایر متغیر های اقتصادی نیز به ما دهد. بررسی نرخ بیکاری به تنهایی می تواند گمراه کننده و خطا باشد، از همین رو برای دقت علمی بالاتر همواره بایستی تغییرات نرخ بیکاری در کنار تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی بررسی شود.

چراکه به عنوان مثال کاهش نرخ بیکاری لزوما به معنی بهبود فضای کسب کار نیست. چنانچه کاهش نرخ بیکاری همراه با کاهش نرخ مشارکت اقتصادی باشد، می تواند دلیل کاهش نرخ بیکاری نا امید شدن افراد متقاضی شغل و خروج آن های از جمعیت فعال باشد. اما چنانچه کاهش بیکاری با افزایش نرخ مشارکت همراه باشد می توان با اطمینان بالا گفت که وضعیت بیکاری و اشتغال در اقتصاد بهبود یافته است.

روند نرخ مشارکت اقتصادی

 میانگین نرخ مشارکت اقتصادی در ۲۵ سال گذشته ۳۸.۸ درصد برآورد شده است، به بیان ساده تر از سال ۷۶ تا سال ۱۴۰۰ به طور میانگین حدود ۳۸ درصد از جمعیت حاضر در سن اقتصادی، جویای کار و مایل به اشتغال بوده اند. نرخ مشارکت اقتصادی در سال ۷۶ یا همان سال ابتدایی دولت اصلاحات ۳۴ درصد بوده است، این در حالیست که در سال پایانی دولت سید محمد خاتمی این نرخ به ۴۱ درصد رسیده است.

 به عقیده برخی از اقتصاددانان افزایش نرخ مشارکت اقتصادی را می توان از زاویه ای به عنوان امیدوار شدن جامعه به فضای اقتصادی و پویا تر شدن مردم نیز تلقی کرد، ازهمین حیث افزایش مشارکت اقتصادی از سال ۷۶ تا ۸۴ را می توان به دلیل بهبود شرایط اقتصادی و همچنین رشد های اقتصادی مناسب به ثبت رسیده در آن سال ها دانست.

از سال ۸۵ روند نزولی در نرخ مشارکت اقتصادی آغاز شد و  تا سال ۹۳ نیز ادامه یافت. به بیان دیگر نرخ مشارکت اقتصادی از ۴۱ درصد در سال ۸۴ به حدود ۳۷ درصد در سال ۹۳ رسید. عکس نکته ای که در سطور بالا گفته شد در این بازه زمانی صدق می کند، در سال های دولت نهم و دهم به علت رشد های نه چندان جالب اقتصادی و بدبینی به فضای اقتصاد، نرخ مشارکت اقتصادی کاهش یافته است.

از سال ۹۴ بار دیگر روند صعودی در این شاخص آغاز شد و این نرخ در سال ۹۷ به ۴۰.۵ درصد رسید. در سال ۹۸ این نرخ به بالای ۴۴ هم رسید اما این افزایش در نرخ مشارکت اقتصادی به دلیل تغییر سن اشتغال و برخی محاسبات مرکز آمار بوده است. طبق آخرین آمار های اقتصادی این نرخ با اهمیت در حوزه کلان از ۴۱.۳ درصد در سال ۹۹ کاهش یافته و به کانال ۴۰ درصد وارد شده است.

نوسان بالای نرخ بیکاری در ۲۵ سال گذشته

به طور کلی از برای نرخ بیکاری در ۲۵ سال گذشته نمی توان روند مشخصی را متصور شد، به گونه که این نرخ از ۸ درصد تا ۱۵ درصد در طول این سالیان مدام در نوسان بوده است. این موضوع بیانگر فضای سست و نا مطمئن بودن بازار کار در اقتصاد ایران دارد. بهترین دوران اشتغال در اقتصاد ایران را می توان حد فاصل سال های ۷۹ تا ۸۳ دانست که نرخ بیکاری در کشور از ۱۴.۳ درصد به حدود ۱۰ درصد رسیده است. در حالی در این سال ها شاهد کاهش نرخ بیکاری بوده ایم که دقیقا در همین بازه زمانی نرخ مشارکت اقتصادی هم روند صعودی داشته است، یعنی نه تنها افزایش جمعیت متقاضی کار باعث افزایش بیکاری نشده بلکه بیکاری نیز کاهش یافته است، این امر نشانگر ظرفیت و پویایی مناسب اقتصاد ایران در بازه زمانی مذکور است.